SERVISNE INFORMACIJE ZA PETAK 06.09.2019.

Petak 06.09.2019. godine
Tokom jutra će biti ugodnije, potom će se biometeorološke prilike postepeno kvariti. Približavanje pogoršanja, uz mjestimično izraženiju sparinu u poslijepodnevnim satima, loše će djelovati na hronične bolesnike i meteoropate. Od reakcija na promjenu vremena moguće su glavobolja, nervoza, reumatski bolovi, problemi sa snom i malaksalost. Opšta slika će biti nešto ljepša u Hercegovini.

1522. – Španski moreplovac Huan Sebastijan del Kano prvi oplovio oko Zemlje, vrativši se u Španiju brodom “Viktorija” sa samo 18 mornara, čime je okončao ekspediciju započetu 1519. sa pet brodova i 270 mornara, koju je u službi Španije poveo portugalski moreplovac Fernando Magelan. Del Kano je preuzeo komandu kad su 1521. Magelana ubili filipinski urođenici.

1566. – Prilikom opsade Sigeta, u trećem pohodu na Beč, umro turski sultan Sulejman Drugi, tokom čije je 46-godišnje vladavine Otomansko carstvo bilo na vrhuncu moći. Osvojio je 1521. Beograd, 1522. grčko ostrvo Rodos, 1526. je potukao Mađare kod Mohača i potom pokorio Ugarsku. Takođe je zauzeo rusko poluostrvo Krim, Moldaviju, Tunis, Alžir i Besarabiju. Stizao je i pod Beč, ali ga nije osvojio. Naslijedio ga je Selim Drugi, ustoličen  28. oktobra 1566.

1683. – Umro francuski državnik Žan Batist Kolber, ministar finansija kralja Luja Četrnaestog, jedan od rodonačelnika privrednog protekcionizma. Uveo je zaštitne carine, dao velike povlastice industriji, povećao izvoz, ojačao kolonijalnu ekspanziju i eksploataciju. Usavršio je i povećao trgovačku i ratnu mornaricu i modernizovao ratne luke.

1729. – Rođen njemački pisac i filozof jevrejskog porijekla Moše ben Menahem, poznat kao Mozes Mendelson, osnivač jevrejskog prosvjetiteljskog pokreta u NJemačkoj. Borio se za vjersku trpeljivost i slobodu opredjeljenja, a u filozofiji je bio racionalista. Djela: “Jerusalim ili o religijskoj moći i o jevrejstvu”, “Filozofski razgovori; O osjećanjima, o ulozi etičkoga u estetici”, “Fedom”.

1757. – Rođen francuski general i državnik Mari Žozef Pol Iv Roš Žilber de Motje, poznat kao markiz od Lafajeta, koji se od 1777. do 1781. uz američke koloniste borio za oslobođenje Sjeverne Amerike od Britanaca. U francuskoj revoluciji se zalagao za načelo ustavne monarhije. Kao komandant Nacionalne garde u julu 1791. naredio je da se na Marsovom polju puca u Parižane koji su protestovali što je kralj Luj Šesnaesti ostao na prijestolu, a kad se revolucija okrenula protiv kralja, napustio je komandu nad Centralnom armijom i 1792. promijenio stranu. Nije bio aktivan tokom vladavine Napoleona Prvog Bonaparte, a u Julskoj monarhiji, uspostavljenoj 1830. godine, opet je komandovao Nacionalnom gardom.

1766. – Rođen engleski hemičar i fizičar DŽon Dalton, jedan od osnivača atomske teorije materije. Objasnio je Prustov zakon stalnih proporcija, postavio zakon umnoženih proporcija i prvi određivao relativne atomske mase hemijskih elemenata. Ispitivao je osobine gasova, postavio zakon parcijalnih pritisaka i bavio se meteorologijom. Patio je od sljepila za boje, pa je proučavao i tu anomaliju, koja je po njemu nazvana daltonizam. Shvatanja je izložio u trotomnom djelu “Novi sistem filozofije hemije”.

1860. – Rođena američka pacifistkinja i društveni reformator DŽejn Adams, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1931. Bavila se praktičnim rješavanjem socijalnih problema i bila predsjednik Međunarodne ženske lige za mir i slobodu.

1876. – Rođen škotski fiziolog Džon DŽejms Rikard Maklaud, koji je s kanadskim fiziologom Frederikom Grantom Bantingom 1923. podijelio Nobelovu nagradu za medicinu za otkriće inzulina.

1901. – Na predsjednika SAD Vilijama Mekinlija u Bafalu pucao anarhista Leon Čolgos. Ranjeni predsjednik – izabran na taj položaj 1896. – umro je poslije osam dana, a 14. septembra 1901. šef države je postao Teodor Rozevelt.

1914. – Francuske trupe uz pomoć britanskog ekspedicionog korpusa krenule u kontraofanzivu na frontu širokom 500 kilometara, čime je počela prva velika bitka na rijeci Marni u Francuskoj u Prvom svjetskom ratu, u kojoj je za četiri dana njemačka vojska pretrpjela težak poraz.

1940. – Rumunski kralj Karol Drugi Hoencolern u Drugom svjetskom ratu pod pritiskom Sila osovine abdicirao u korist sina Mihajla.

1944. – U trenutku kad je Crvena armija izbila na njene granice Bugarska u Drugom svjetskom ratu objavila rat nacističkoj Njemačkoj. Kao saveznik Njemačke Bugarska je u ratu okupirala dijelove Grčke i Jugoslavije.

1966. – Južnoafričkog premijera Hendrika Frenša Fervuda u toku parlamentarne debate u Kejptaunu ubio skupštinski kurir Dimtrik Cafondas. Tokom Fervudove vladavine od 1958. donesen je najveći dio zakona kojima je regulisan sistem aparthejda u Južnoj Africi.

1968. – Afrička kraljevina Svazilend stekla nezavisnost od Velike Britanije, koja je njome vladala od 1881.

1975. – U zemljotresu u istočnoj Turskoj poginulo najmanje 2.350 ljudi.

1989. – Prilikom pada kubanskog putničkog aviona u jedno predgrađe Havane, neposredno poslije polijetanja, poginulo 170 ljudi.

1991. – SSSR priznao nezavisnost Litvanije, Letonije i Estonije.

1991. – Lenjingradu vraćeno ime Sankt Peterburg.

1994. – Premijer Irske Albert Rejnolds prvi put se, u ime irske vlade, sastao sa vođom sjevernoirske partije Šin Fejn (političko krilo terorističke Irske republikanske armije) DŽerijem Adamsom, s kojim je razgovarao o političkom rješenju dugogodišnje krize i sukoba rimokatolika i protestanata u Sjevernoj Irskoj.

1998. – Umro japanski filmski režiser Akira Kurosava, koji je proslavio japansku kinematografiju, jedini režiser koji je dobio dvije nagrade “Oskar” za najbolji inostrani film. Uspješno je spojio japansku tradiciju i kulturu s evropskim senzibilitetom, a kritičari su ga nazvali “teno /car/ japanske kinematografije”. Filmovi: “Rašomon”, “Sedam samuraja”, “Krvavi prijesto”, “Idiot”, “Živjeti”, “Na dnu”, “Dodeskaden”, “Dersu Uzala”, “Kagemuša”, “Ran”, “Madadajo”.

2000. – U Njujorku od 6. do 8. septembra održano Milenijumsko zasjedanje Generalne skupštine UN, na kojem je usvojena deklaracija o dostignućima svjetske organizacije i njenim ciljevima u budućnosti. Skupu je prisustvovala i delegacija BiH.

2007. – Preminuo veliki italijanski operski pjevač Lučano Pavaroti.